Падняць з руін. Якія аб'екты культурнай спадчыны ў Беларусі знаходзяць другое жыццё

19 Апреля 2024

Ахове гісторыка-культурнай спадчыны ў Беларусі надаецца асаблівая ўвага: гэта справа гонару і адказнасці перад будучымі пакаленнямі. Штогод з руін у турыстычнае і гаспадарчае абарачэнне залучаюцца сядзібы, цэрквы, капліцы, іншыя гістарычныя будынкі і комплексы. З нагоды Міжнароднага дня помнікаў і гістарычных мясцін, які адзначаецца 18 красавіка, карэспандэнт БЕЛТА звярнулася да кансультанта аддзела аховы і ўліку гісторыка-культурных каштоўнасцей упраўлення па ахове гісторыка-культурнай спадчыны Міністэрства культуры Генадзя Ходара за канкрэтнымі прыкладамі, а іх аказалася дастаткова.

Паводле слоў Генадзя Ходара, у ахове гісторыка-культурнай спадчыны можна вылучыць два напрамкі - захаванне аб'ектаў, уключаных у Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей, і выяўленне новых аб'ектаў для надання ім адпаведнага статусу і ўключэння ў такі спіс.

Пры рабоце па захаванні асаблівую ўвагу дзяржава ўдзяляе аб'ектам, якія знаходзяцца ў нездавальняючым стане. Цяпер такіх аб'ектаў каля 280. За 2022-2023 гады ў гаспадарчы і турыстычны абарот уцягнута 37 помнікаў архітэктуры, у тым ліку 14 аб'ектаў у 2022 годзе і 23 аб'екты ў 2023 годзе.

Вось некалькі яркіх прыкладаў, калі фактычна з руін удалося аднавіць і адрэстаўраваць знакавыя аб'екты. У прыватнасці, у Брэсцкай вобласці ў маі 2023 года на базе сядзібы ў вёсцы Грушаўка Ляхавіцкага раёна створаны цэнтр культуры Ляхавіцкай раённай цэнтралізаванай клубнай сістэмы. Завершаны работы на капліцы ў вёсцы Дубое Пінскага раёна - там таксама праведзены рэстаўрацыйныя работы. Адрэстаўравана капліца ў гарадскім пасёлку Ружаны Пружанскага раёна.

У Віцебскай вобласці ўведзены ў эксплуатацыю будынкі па вуліцы Замкавай, 5 і 12А/1, будынкі па завулку Бальнічным, 6/1, у Полацку. У самім горадзе Віцебску ў чэрвені 2023 года пасля рэстаўрацыі адкрыта Вялікая Любавіцкая сінагога, прычым яшчэ год таму гэта былі проста руіны. Летась уведзена ў эксплуатацыю трэцяя чарга будаўніцтва палацава-паркавага ансамбля Булгакаў у аграгарадку Жылічы Кіраўскага раёна Магілёўскай вобласці і ў маі 2023 года ўведзена ў эксплуатацыю першая чарга будаўніцтва палацава-паркавага ансамбля ў вёсцы Свяцк Гродзенскага раёна - там на месцы сядзібнага комплексу з'явілася сучасная з інфраструктурай. У якасці яскравага прыкладу можна прывесці і Навагрудскі замак. У 2023 годзе ў Навагрудку завершаны сур'ёзныя работы па яго аднаўленні. Параўнаць хоць бы фота да і пасля - яны ашаламляльна адрозніваюцца.

Што да планаў, то чакаецца, напрыклад, што ў 2024 годзе будуць здадзены ў эксплуатацыю ў Мінску будынкі па вуліцы Петруся Броўкі, 1, будынкі па праспекце Незалежнасці, 110. У Валожыне зараз рэканструююць гістарычны будынак былой ешывы.

Асобна Генадзь Ходар спыніўся на выяўленні новых аб'ектаў для надання ім адпаведнага статусу і ўключэння ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей. Такім чынам, дзяржава іх таксама плянуе ўзяць пад ахову.

У прыватнасці, у мінулым годзе спіс папоўніўся 25 новымі гісторыка-культурнымі каштоўнасцямі. Міністэрства культуры надало статус 10 помнікам архітэктуры і аднаму помніку горадабудаўніцтва. Гэта ў пяць разоў больш, чым у 2022 годзе. Цяпер у Дзяржаўным спісе гісторыка-культурных каштоўнасцей 5685 аб'ектаў. "Дзяржава сапраўды ўдзяляе вельмі вялікую ўвагу захаванню помнікаў архітэктуры", - падкрэсліў кансультант аддзела.

Калі дзяржава бярэ аб'ект пад ахову, клопат не абмяжоўваецца ахоўнай дошкай, якая ўстанаўліваецца на будынку. Гэта цэлы комплекс мер, якія гарантуюцца адносна гэтага аб'екта на прававым, фінансавым, арганізацыйным, інфармацыйным, кантрольным узроўнях. Ёсць і іншыя меры, якія павінны прымацца як уласнікамі гэтага будынка, так і дзяржаўнымі органамі, растлумачыў Генадзь Ходар.

"Аб'екты, якія маюць статус гісторыка-культурнай каштоўнасці, - не проста частка нашага нацыянальнага набытку, гэта тое, што мы павінны перадаць сваім нашчадкам, што складае часцінку нашай гісторыка-культурнай спадчыны, - падкрэсліў ён. - Кожны элемент, які прапануецца для надання статусу , Вельмі ўважліва разглядаецца. Павінны быць выкананы пэўныя крытэры, пры наяўнасці якіх можа быць нададзены адпаведны статус. гісторыі і культуры беларускага народа".

Што тычыцца канкрэтных прыкладаў новых гісторыка-культурных каштоўнасцяў, то можна назваць комплекс будынкаў Магілёўскай абласной псіхіятрычнай бальніцы (будынак воданапорнай вежы і будынак былога лячэбнага корпуса) міжваеннага перыяду 1920-1930 гадоў пабудовы ў Магілёве па Дзяржаўнай гісторыцы па вуліцы Сурганава, 41. каштоўнасцяў таксама ўключаны будынак былога павятовага казначэйства пачатку XX стагоддзя па вуліцы Савецкай, 1, у Чавусах Магілёўскай вобласці, у Мінскай вобласці гэта царква прападобнай Марыі Егіпецкай 1865 года ў Вілейцы, царква XIX стагоддзя ў вёсцы Васільчыцы Капыльскага раёна, царква Покрыва Прасвятой Маладзечна, былая сядзіба Свентаржэцкіх у вёсцы Маліноўшчына Маладзечанскага раёна, былы сядзібны дом Макавых 1876 года ў Мар'інай Горцы Пухавіцкага раёна.

У Гродзенскай вобласці пад ахову ўзята капліца святога Яна Хрысціцеля XVIII стагоддзя ў вёсцы Краснаазёрнае Смаргонскага раёна. Два новыя аб'екты ўзяты пад ахову ў Віцебскай вобласці - касцёл святога апостала Андрэя пачатку XX стагоддзя ў гарадскім пасёлку Лынтупы Пастаўскага раёна і касцёл святога Лаўрэнція 1913 года ў гарадскім пасёлку Ушачы. У мінулым годзе спіс папоўніўся новым помнікам горадабудаўніцтва - гістарычным цэнтрам Навагрудка XII-XX стагоддзяў. Такім чынам, у Дзяржаўным спісе гісторыка-культурных каштоўнасцей зараз 14 помнікаў горадабудаўніцтва.

У цэлым за мінулы год дзяржспіс папоўніўся рэкорднай колькасцю новых аб'ектаў, і гэта работа будзе прадаўжацца далей. Рашэннямі калегіі Міністэрства культуры пастаўлена задача для кожнай вобласці выяўляць і вылучаць для надання адпаведнага статусу не менш як два новыя матэрыяльныя аб'екты ў год.

Акрамя таго, выяўляюцца аб'екты і нематэрыяльнай культуры. У гэтым годзе плануецца разгледзець і пры станоўчым рашэнні гэтыя аб'екты, магчыма, змогуць папоўніць Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцяў. У прыватнасці, у Гомельскай вобласці плануецца разгляд пытання аб наданні статусу гісторыка-культурнай каштоўнасці руінам царквы ў вёсцы Свержань Рагачоўскага раёна. Таксама ідзе падрыхтоўка матэрыялаў для надання статусу гісторыка-культурнай каштоўнасці месцу былога замка Сапегаў у населеным пункце Антонаў Нараўлянскага раёна. У Гродзенскай вобласці вядзецца актыўная работа па наданню статуса гісторыка-культурнай каштоўнасці будынку Гродзенскага абласнога драматычнага тэатра і гістарычнай часткі Слоніма. У Гродзенскай вобласці таксама запланавана ўнясенне нематэрыяльнага элемента спадчыны - традыцыі свята "Тры каралі на Гродзеншчыне".

Што да Магілёўскай вобласці, то два гады таму там з'явіўся новы гістарычны цэнтр - у Бабруйску. Цяпер тут у спіс уключана 58 аб'ектаў, сёлета яго плануецца пашырыць яшчэ 15 будынкамі, якія размешчаны на тэрыторыі гістарычнага цэнтра Бабруйска. Зразумела, гэта будзе садзейнічаць захаванню будынкаў і прыцягненню турыстаў у Бабруйск, упэўнены Генадзь Ходар.

У Віцебскай вобласці плануецца разгледзець пытанне аб наданні статусу гісторыка-культурнай каштоўнасці касцёлу Прасвятой Дзевы Марыі ў вёсцы Параф'янава Докшыцкага раёна, выкананаму ў стылі неабарока ў пачатку XX стагоддзя. Гэта ж тычыцца і касцёла Нараджэння Найсвяцейшай Панны Марыі 1824 года ў неараманскім стылі ў Браславе. Віцебская вобласць традыцыйна славіцца сваімі нематэрыяльнымі элементамі праяўлення творчасці чалавека. Тут жа рыхтуюць дасье для ўключэння ў дзяржспіс абраду "Мыццё барод" (абрад сямейнага тыпу накшталт хрысцін), гарадоцкай вышыўкі, танцавальнай спадчыны Талачынскага раёна.

"У Мінску на чарговай калегіі будзем разглядаць прапановы аб наданні статусу гісторыка-культурнай каштоўнасці помніку архітэктуры па праспекце Незалежнасці, 27А, - гэта помнік міжваеннага часу. Спадзяюся, пытанне таксама будзе вырашана станоўча", - адзначыў кансультант аддзела.

Генадзь Ходар разлічвае, што сёлета Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей папоўніцца як мінімум 15 новымі помнікамі архітэктуры, што, вядома, будзе залогам дзяржаўнай аховы такіх аб'ектаў і прыцягнення да іх асаблівай увагі з боку зацікаўленых.